User:Artemis Andromeda/sandbox/Old Mokotow

Old Mokotow
Old Mokotow
Neighbourhood and City Information System area
	Św. Bonifacego Street in Stegny in 2020.
	The location of the City Information System area of Stegny within the district of Mokotów
	Coordinates: 52°12′27″N 21°03′04″E / 52.20750°N 21.05111°E
Country	Poland
Voivodeship	Masovian
City and county	Warsaw
District	Mokotów
Time zone	UTC+1 (CET)
• Summer (DST)	UTC+2 (CEST)
Area code	+48 22

Old Mokotow

Etymology

Dzierżawcza nazwa Mokotowo pochodziła od imienia właściciela wsi, prawdopodobnie o imieniu Mokot[2].

Mokot ani Mokotów nie został ani razu poświadczony w dawnych dokumentach. Jedyną odnotowaną nazwą osobową zbliżoną brzmieniowo był Mok, Mocke i (fem.) Mokowa – pochodzące od średnio-wysoko-niemieckiego mocke, tj. „bryła”, w przenośni „człowiek niezdarny, niewykształcony”[3].

History

Within the area of current Old Mokotów, near Sobieskiego Street, were discovered hoes made from animal horns from the Linear Pottery culture, dating to around 2500 BCE.

The oldest known records of Mokotów, originally known as Mokotowo, date to 1367, when it was a small farming community paying tithe to the town of Zegrze. It was placed near the road connecting Warsaw and Czersk, now known as Czerska Street. Its farmslands strechec between current Mokotowa, Polsna, Rakowiecka, Odyńca, Żwirki i Wigury, Piaseczyńska, Sobieskiego, and Belwederska Streets, while the village centre probably was originally ppaced in the area of Boryszewska and Dolna Streets and the Eye of the Sea pond. Some documents grom 15th century suggest that nearby Wierzbno might have been deserted and incorporated into Mokotów.

Probably after the agricultural reform in the 14th century, or even prior to that, Mokotów had been granted the Kulm law privileges, and became property fo the Duke of Masovia. Its farmlands were managed in the three-field system.

The village sold its produce to Jazdów, and after it was destoryed in a 1262 raid by Lithuanians, it swiched to serve Warsaw instead. It lead to several farmers of Mokotów growing small fortunes, some even having residances on the outskirts of the city, at Senatorska and Długa Streets.

In the 13th century, the farmlands of the village had an area of 25 Chełmno voloks, or 420 hectares.

It paid lease of 28 groszes, an equivalent of a [korc] bushel of a wheat flour or a wheelcart of hay, similarly to other villages belonging to the Duke of Masovia. Additionally, each volok of its farmland were taxex with

Jednak oprócz standardowej daniny z owsa dodatkowo z każdej tamtejszej włóki spływało po 13 korców żyta oraz daniny zwyczajowe w postaci 2 kapłonów, jednej gęsi i 30 jaj. Pańszczyzna (odrabiana prawdopodobnie na folwarku jazdowskim) miała wymiar dwóch dni w tygodniu oraz udziału w trzech robotach sezonowych rocznie (tzw. tłoki).

Od świadczeń wolne były 3 włóki:

włóka wójta – nadawana przez księcia, a potem króla, od 1531 r. wójtostwo kupca warszawskiego Jerzego Burbacha i jego potomków włóka wikariuszy kolegiaty warszawskiej – z nadania dwóch ostatnich książąt, Stanisława i Janusza, od 1521 r. włóka baryczkowska – zakupiona przez bogatego mieszczanina Jerzego Baryczkę w 1527 r., należała później do jego spadkobierców Włóka wójtowska leżała z grubsza na osi ulicy Dąbrowskiego, na północ od niej leżała równoległa włóka wikariuszowska, zaś na południu graniczyła z włóką baryczkowską. U jednego z potomków Burbacha, mieszczanina warszawskiego i gdańskiego o tym samym imieniu, latem 1611 r. przebywali tam car Wasyl i jego brat, kniaź Dymitr, jako więźniowie Zygmunta III Wazy.

Okres prosperity Mokotowa minął wraz z regresem na polskiej wsi. Między rokiem 1619 a 1620 zasiedlone było tylko 13 włók, w tym nadal 3 zwolnione ze świadczeń. Obciążenia pozostałych w owsie, drobiu i jajach wzrosły w tym czasie dwukrotnie, a w 1645 r. powstała na tym terenie włóka wybraniecka, z której świadczeniem był pobór do wojska. W 1652 r. obszar upraw zmniejszył się jeszcze do 11 włók.

Do wyludnienia i upadku wsi przyczyniła się też przegrana wojna. Podczas potopu szwedzkiego w latach 1655–1657 Mokotowo oraz sąsiednie wsie zostały zniszczone. W 1661 uprawiano ziemię już tylko na 5 włókach. Włóka baryczkowska przeszła wówczas w posiadanie nobilitowanych krewnych Baryczków, Wólczyńskich, a wójtowska także była odtąd nadawana już nie mieszczanom, lecz szlachcie.

W 1678 r. Stanisław Herakliusz Lubomirski, który otrzymał część ziemi z włóki wójtowskiej, wykupił fragment ówczesnego Mokotowa oraz Służew i Służewiec. Należał do niego pałacyk Arkadia koło Królikarni, zwany „pasterskim domkiem”, a od 1683 r. także Czerniakowo (Czerniaków), gdzie w 1691 r. ufundował klasztor bernardyński – porównywane z Bielanami miejsce odpustów. Na miejscu dworu Czerniakowskich postawił szpital (obecny Szpital Czerniakowski), a na Siekierkach zbudował pawilon wypoczynkowy z niewielkim ogrodem (dziś już nieistniejący).

Wiek XVIII przyniósł rozkwit tych terenów. Na Mokotowie wznoszone były dworki, wille i pałace magnaterii oraz zamożnego mieszczaństwa, a wzdłuż skarpy wiślanej zakładano ogrody. Wywołało to koniunkturę przemysłu budowlanego. Na terenie Mokotowa, jeszcze pod koniec XVII wieku, ulokowało się kilka cegielni: dużą, sprzed 1779 r., na skarpie na dzisiejszej Skolimowskiej oraz parę mniejszych na obszarze między podstawą skarpy a Spacerową, do których zjazd prowadził opodal Dworkowej i Willowej, posiadał generał Czapski, zaś na południe od Henrykowa przy Dolnej produkowali cegłę Bazylianie.

Pałacyk Szustra Z tego czasu pochodzi francuska nazwa założenia pałacowo-ogrodowego Mon coteau („moje wzgórze”), zapewne fonetyczne nawiązanie do wcześniejszej nazwy tych okolic (podobnie jak Milanów stał się Wilanowem za pośrednictwem włoskiej nazwy Villa Nova). Jego właścicielką była księżna Izabela Lubomirska. Neoklasycystyczna z początku willa podmiejska Lubomirskiej powstała w latach 1772–1774 na gruzach dworu Burbacha. W 1779 r. Izabella i Stanisław Lubomirscy wykupili wikariuszowską włókę wsi Mokotowo. Obecnie istniejący fragment tego zespołu obejmuje pałacyk (znany jako pałacyk Szustra), park Morskie Oko oraz neogotycką wieżę z gołębnikiem i glorietę flamandzką (domek mauretański).

W 1794 r. Mokotów stał się świadkiem ciężkich walk, zaś sam wódz powstania – gen. Tadeusz Kościuszko – stacjonował w swej kwaterze w Królikarni. Po insurekcji kościuszkowskiej Mokotów został zniszczony i splądrowany. Zaczął się odbudowywać dopiero w pierwszych latach Królestwa Kongresowego. W 1830 r. znów Mokotów stał się polem bitwy, tym razem za sprawą powstania listopadowego.

Pałacyk na Ksawerowie Miejscowość wydźwignęła się z marazmu popowstaniowego i stała się modnym i prestiżowym letniskiem dla bogatej Warszawy. Znajdowały się tutaj liczne pensjonaty, zakłady lecznicze i wypoczynkowe, restauracje oraz gospody. Mokotów, Wierzbno i Ksawerów piękniały „w oczach”. Począwszy od 1881 r. do Wierzbna dojeżdżał pierwszy omnibus konny, wymieniony w 1909 na tramwaj elektryczny, a z ronda Mokotowskiego (plac Unii Lubelskiej) odchodziły dwie kolejki – wilanowska (1892) i grójecka (1898).

Na przełomie wieków XIX i XX dokonano parcelacji dawnego folwarku mokotowskiego i wytyczono wiele nowych ulic obecnego Starego Mokotowa, m.in. Rakowiecką, Madalińskiego, Narbutta i Szustra (obecnie Dąbrowskiego). W 1883, z powodu fortyfikowania Warszawy, rozwój budownictwa został ograniczony. Dopiero w latach 1911–1913 część fortów została wyburzona i zaczął się proces intensywnej zabudowy alei Niepodległości, także na Puławskiej (dawniej Nowoaleksandryjska) i jej przecznicach zaczęto stawiać liczne wielopiętrowe kamienice.

Mokotów został włączony do Warszawy w 1916 roku. Zapoczątkowało to dynamiczny rozwój tej części miasta[5]. Budowano gmachy wyższych uczelni (SGH, SGGW), urzędów, instytutów naukowych, szpitali, szkół, wznoszono reprezentacyjne kamienice i wille, wkomponowane w bujną zieleń. Za sprawą prezydenta Warszawy, Stefana Starzyńskiego (miał swój dom na Mokotowie przy ul. Szustra, obecnej Dąbrowskiego), rozpoczęto modernizację ulicy Puławskiej, wzdłuż której powstała linia tramwajowa, sięgająca aż po teren nowych Wyścigów Konnych na Służewcu (przeniesionych z Pola Mokotowskiego). Zamierzano także wydrążyć tunel metra pod Puławską, ale najbliższa wojna pokrzyżowała te plany. W 1929 roku przy ulicy Belwederskiej rozpoczęto budowę nowoczesnego salonu samochodowego „Auto-Koncern” Chryslera. Od początku XX w. dzielnica zmieniła się z przedmieścia o charakterze letniskowym w nowoczesne centrum mieszkaniowo-usługowe. Rosła wciąż liczba mieszkańców, która w 1939 r. przekroczyła 89 000.

Wieża z gołębnikiem Pierwsze bomby niemieckie spadły rano 1 września 1939. Linia obrony południowej Warszawy przebiegała wzdłuż fortów: Mokotowskiego (na Wyględowie), Piłsudskiego (poniżej Królikarni) i Dąbrowskiego (na Sadybie). Lata II wojny światowej i okupacji niemieckiej przyniosły na Mokotowie olbrzymie straty w ludności oraz zniszczenia wojenne.

Po zajęciu Warszawy przez wojska hitlerowskie, Mokotów został przekształcony w dzielnicę niemiecką. Polaków siłą wyrzucano z mieszkań, a wszystkie ważniejsze budynki obsadzono wojskiem i wzmocniono bunkrami. W dzielnicy osiedlało się wielu Reichsdeutschów i Volksdeutschów, ulokowano tam również wiele okupacyjnych instytucji (na Mokotowie znajdowało się m.in. niemieckie więzienie, koszary SS i Luftwaffe, komenda żandarmerii na powiat warszawski itd)[6].

Podczas powstania warszawskiego, które trwało na Mokotowie od 1 sierpnia do 27 września 1944 r., w obronie dzielnicy ginęli żołnierze pułków Armii Krajowej „Baszta”, „Waligóra” i wielu innych oddziałów, harcerze z batalionów Szarych Szeregów oraz ludność cywilna. Mimo odparcia przez Niemców większości powstańczych ataków w godzinie „W” Polacy zdołali w pierwszych dniach sierpnia opanować znaczną część Górnego i południową część Dolnego Mokotowa[7]. Hitlerowcy dopuścili się w odwecie szeregu zbrodni na cywilnej ludności dzielnicy. Powstańcy byli w stanie przez długi czas utrzymywać swój stan posiadania, lecz od świtu 24 września Niemcy rozpoczęli generalne natarcie na Mokotów. Znaczna przewaga nieprzyjaciela, brak odpowiedniej ilości broni oraz amunicji, zmusiło powstańców do poddania dzielnicy[6].

Po powstaniu dzielnica była bardzo zniszczona. W ruiny obróciło się 65% zabudowy, na skwerach i w parkach gęsto ustawione drewniane krzyże świadczyły o tysiącach poległych mokotowian. O powstaniu na tych terenach przypomina napisany 20 sierpnia 1944 r. „Marsz Mokotowa”, swoisty hymn dzielnicy, który od 1969 rozbrzmiewa codziennie o godzinie 17.00 (na pamiątkę godziny „W”) z wieży zegarowej „Domku Gotyckiego”. Po wojnie rozpoczęto akcję odgruzowywania, odbudowy i rozbudowy dzielnicy. Działania te w bezpośredni lub w pośredni sposób wpłynęły na jej dzisiejszy kształt.

W październiku 2024 roku oddano do użytku nową linię tramwajową od ul. Spacerowej do Miasteczka Wilanów[8].